Mieszko (Plątonogi, Loripes, Raciborski), (ur. między 1132 a 1146, zm. 1211), książę raciborski, opolski, krakowski. Był młodszym synem Władysława II Wygnańca i Agnieszki (zob.), córki Leopolda, margrabiego Austrii, bratem Bolesława Wysokiego (zob.). Po wygnaniu Władysława II z Polski (1146) przebywał wraz z nim w Niemczech i dopiero w r. 1163 (już po śmierci ojca) wrócił na Śląsk w wyniku kompromisu między cesarzem Fryderykiem Barbarossą a Bolesławem Kędzierzawym w układach norymberskich. Bolesław Kędzierzawy, legalnie już rządzący w Krakowie, wyraził zgodę, w formie łaski, na powrót bratanków; zatrzymał jednak w swoim ręku najważniejsze ośrodki i punkty strategiczne Śląska. M. występował jako formalny współrządca przy boku brata, Bolesława Wysokiego. Jednak zatrzymane przez Kędzierzawego grody stały się punktem zapalnym i wywołały walkę między Władysławowicami a seniorem. Początkowo Bolesław Wysoki i M. opanowali sporne grody i umocnili je załogami; odparli też najazd stryja, zapewne w r. 1167 lub 1168. Dawniejsza historiografia (Smolka, Grodecki) przyjmowała, że w r. 1172 doszło do nowego starcia między Władysławowicami a Bolesławem Kędzierzawym, w wyniku którego zostali oni wygnani. Wg nowszych badań (Zientara) po sukcesach Władysławowiców z lat 1167 lub 1168 nastąpiło poróżnienie między nimi na tle aspiracji M-a do posiadania własnego księstwa. Korzystając z poparcia swego bratanka, a syna Bolesława Wysokiego, Jarosława, M. zbliżył się do Bolesława Kędzierzawego i wspólnie z nim wygnał swego starszego brata (1172). Interwencja cesarska z r. 1173 restytuowałaby zatem tylko Bolesława Wysokiego, który prawdopodobnie już wówczas wydzielił M-wi Racibórz, a Jarosławowi w dożywocie Opole.
W pierwszych latach panowania Mieszka Starego w Krakowie Władysławowice uznawali jego zwierzchnią władzę. W momencie wybuchu buntu książąt przeciwko rządom Mieszka Starego M., w przeciwieństwie do swego brata Bolesława, znalazł się w obozie książąt popierających seniora. Mieszko Stary znalazł schronienie w Raciborzu. M. wykorzystał wojnę domową, aby ponownie wygnać Bolesława (1177), który tym razem schronił się u Kazimierza Sprawiedliwego. W wyniku układów z Kazimierzem M. otrzymał część zachodnią ziemi krakowskiej: kasztelanię bytomską i oświęcimską, w zamian za zwrot Wrocławia i Dolnego Śląska Bolesławowi Wysokiemu. M. współdziałał również z Kazimierzem w wydzieleniu dzielnicy głogowskiej dla Konrada (zob.), najmłodszego z synów Władysława II Wygnańca. Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego M. wraz z Jarosławem poparł Mieszka Starego, który dochodził swoich praw do Krakowa. Spóźnił się wprawdzie na pole bitwy nad Mozgawą (1195), ale na pobojowisku zadał jeszcze porażkę spóźnionemu również obrońcy praw Leszka Białego Goworkowi. W okresie 1201/2 M. walczył z Henrykiem Brodatym o spadek po Jarosławie (zm. 1201); w r. 1202 zdobył i przyłączył do swojej dzielnicy ziemię opolską z Opolem. Walka ta zapewne uniemożliwiła M-owi obronę swych praw seniora dynastii do tronu krakowskiego po śmierci Mieszka Starego (1202). Natomiast w kilka lat później podjął M. akcję zmierzającą do opanowania Krakowa. Bulla Innocentego III z 9 VI 1210, o którą wystarał się Henryk Brodaty, zaleciła episkopatowi polskiemu ścisłe przestrzeganie prawa seniora dynastii do Krakowa. Korzystając doraźnie z tej restytucji senioratu M. opanował w bliżej nie znanych okolicznościach Kraków. Krakowskie rządy M-a trwały zaledwie kilka miesięcy, 16 V 1211 książę zmarł.
Skąpa baza źródłowa powoduje trudności w charakterystyce gospodarczej działalności M-a. Wiemy, że za jego panowania istniała w Raciborzu mennica książęca bijąca brakteaty z napisem MILOST bądź MLOST. M. też miał wybudować gród w Bytomiu, spełniający ważną rolę w obronie pogranicza księstwa. Z osobą M-a i jego żony Ludmiły łączy się fundację klasztoru Norbertanek w Rybniku, przeniesionego później przez syna Kazimierza do Czarnowąsu. Prawdopodobnie starania o założenie klasztoru zostały wszczęte, być może z inicjatywy Ludmiły, jeszcze za życia M-a, a doprowadzone do końca przez jego żonę w pierwszych latach rządów Kazimierza. Żona M-a Ludmiła, poślubiona w okresie między r. 1170 a 1178, prawdopodobnie pochodziła z dynastii czeskich Przemyślidów. Zmarła 20 X po r. 1210, zapewne w najbliższych latach. Miał z nią M. 2 synów i 3 córki; z dzieci tych jedynie Kazimierz, następca M-a, jest bliżej znany (zob.). M. dał początek górnośląskiej linii Piastów.
Dworzaczek, Genealogia; Grotefend, Stammtafeln; Wutke, Stammtafeln; – Balzer O., Walka o tron krakowski w l. 1202 i 1210/11, Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1894 XXX; Dziewulski W., Dzieje Raciborza od najdawniejszych czasów do zaboru Śląska przez Prusy, w: Szkice z dziejów Raciborza, Kat. 1967 s. 65; Grünhagen C., Bolesław der Lange, Herzog von Schlesien, „Zeitschr. d. Vereins f. Gesch. u. Alterthum Schlesiens” Bd 11: 1871 z. 1–2 s. 399–415; Gumowski M., Najdawniejszy pomnik języka polskiego, „Wiad. Numizm.” R. 3: 1959; Historia Śląska, I; Historia Śląska, PAU, I; Idzikowski F., Geschichte der Stadt Oppeln, Oppeln 1863 s. 43–4; Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, Wr. 1973 I; Kalus J., Uwagi o śląskich brakteatach Mieszka opolsko-raciborskiego, „Wiad. Numizm.” R. 6: 1962; Krotowski Szkaradek K., Stosunki polskie po śmierci Leszka Białego, „Roczn. Filarecki” R. 1: 1886; Łodyński M., Udział książąt śląskich w zamachu z r. 1177, „Kwart. Hist.” (Lw.) R. 22: 1908; Pierzchalanka-Jeskowa S., Dzieje klasztoru w Czarnowąsie na Śląsku w wiekach średnich, „Roczn. Hist.” R. 4: 1928 z. 2 s. 31–4; Smolka S., Henryk Brodaty. Ustęp z dziejów epoki piastowskiej, Lw. 1872; tenże, Mieszko Stary i jego wiek, W. 1959; Wojciechowski Z., Hołd pruski i inne studia historyczne, P. 1946; tenże, Udział Śląska w dawnym zjednoczeniu ziem polskich, Kat. 1935; Zientara B., Bolesław Wysoki – tułacz, repatriant, malkontent, „Przegl. Hist.” T. 42: 1971 z. 3 s. 367–94; – Cod. Sil., I; Kod. Śląska, II; Mon. Pol. Hist., II (Mistrza Wincentego kronika polska), III (Kronika polska, Kronika książąt polskich, Roczn. kap. krak., s. 802, Roczn. górnośląski, s. 715, Roczn. mpol. s. 162/3).
Red.